راهی به سوی آزادی

برگردان:  پروین پژواک به مناسبت ماه سیاه پوستان در کانادا راهی به سوی آزادی   کانادا یکی از کشورهای است که در آن برعلاوه مردم بومی و ساکنین اصلی کانادا مردمان از سراسر دنیا زیست می کنند.  بخشی از نفوس کانادا را سیاه پوستان می سازد.   اولین سیاه پوستان چهارصد سال قبل به کانادا پا گذاشتند.   تعدادی از این سیاه پوستان سیاح بودند ولی اکثریت آنها برای گریز از رنج و ننگ برده گی به کانادا رو آوردند.  تعدادی هم منحیث سرباز به اینجا منتقل شدند تا به رهبری قوای انگلیس بر ضد قوای فرانسوی ها و امریکایی ها بجنگند.  اینک سیاه پوستان چون سایر مردم دنیا از جمله ما افغان ها به امید آینده بهتر به اینجا پناه می آورند. تعداد مجموعی سیاه پوستان کانادا را ۵۸۰۰۰۰نفر تشکیل می دهد که ۲٪نفوس بیست و نه هزاری کانادا را می سازد.   به صورت عمومی افریقایی های کانادایی را به چهار گروپ می توان تقسیم کرد:   اول مردمانی که برای چندین نسل در کانادا زیست نموده اند، دوم مهاجرین برمودا، جزایر کارابین و جنوب امریکا.   سوم مهاجرین قارهء افریقا و چهارم مهاجرین ایالات متحده امریکا. از این جمله اکثریت مردمان گروه اول نیز سال ها قبل از ایالات متحده امریکا برای گریز از اسارت و حصول آزادی به کانادا آمده اند.  این برده گان فراری از طریق راهی موسوم به "راه ریل زیرزمینی" خود را به کانادا می رسانیدند.  این اسم با الهام از اولین ترین های بخار که در سال ۱۸۳۰در امریکای شمالی به کار شروع کردند، گرفته شده است، ولی برده ها هیچگاه از ترس دستگیری نمی توانستند سوار ترین ها شوند.   هر چند این اسم راهی مدرن زیرزمینی را به خاطر ما می آورد ولی حقیقت این است که برده ها با پای پیاده، از میان جنگل ها و باتلاق ها شبانه راه خویش را با تعقیب نور ستاره ها به سوی شمال تعقیب می کردند.   در آن زمان اسم "زیرزمینی"  به معنی "مخفی"،  "ایستگاه" به معنی خانه های امن که در طول راه به برده ها پناه و غذا می دادند و "هادی" مردمانی اعم از زن و مرد، سفید و سیاه که رهبری گروه های فراری را به دوش می گرفتند، می باشد.   "سرزمین معهود یا کنعان" نیز کانادا معنی می داد.   یکی از مشهورترین رهبران تشکیلات محرمانه برای فرار برده های سیاه پوست امریکایی به سوی شمال امریکا و کانادا زنی شجاع به نام هریت توبمن می باشد.  او در سال ۱۸۲۰میلادی در شهرستان دورچستر، ایالت مریلند ایالات متحده امریکا به دنیا آمد.   او یکی از یازده کودک هریت و بنجامین راس  بود که منحیث برده چشم به دنیا گشود.   اسم زمان تولد او ارمیناته راس گذاشته شد.   هریت هنوز طفل بود که منحیث پرستار کودک ارباب خویش انتخاب گردید.   او باید تمام شب را بیدار می نشست تا کودک ارباب گریه نکند و اگر به خواب می رفت، زن ارباب هریت را مجازات می کرد و به سختی می زد.  هریت از همان زمانی نوجوانی تصمیم گرفت تا برای آزادی خویش بکوشد. روزی یکی از برده گان سیاه پوست بدون اجازه به بازار رفته بود، مباشر ارباب از هریت خواست تا برده را شلاق بزند.  هریت امتناع کرد.   مرد برده با استفاده از این فرصت پا به فرار گذاشت.  مباشر که عصبانی شده بود، اتوی سنگین سنگی را به دنبال او پرتاب کرد.  نشان او به خطا رفت و اتو به سر هریت خورد.   جمجمه هریت شکست.   او برای روزها بیهوش بود و در جمله مرده ها به حساب می آمد.   ولی او زنده ماند.   با اینهمه تا آخر عمر از مرض صرعه رنج می برد و به صورت ناگهانی به خواب عمیق فرو می رفت. در سال ۱۸۴۴، هریت با مردی آزاد و سیاه پوست به نام جان توبمن ازدواج کرد و نام خانواده گی او را بر خویش پذیرفت.   همچنان او نام اول خویش را تبدیل کرد و نام اول مادرش هریت را انتخاب کرد.   در سال ۱۸۴۹خطر این به وجود آمد که هریت و سایر برده گان مزرعه ارباب به صورت دسته جمعی به فروش روند.  هریت تصمیم به فرار گرفت.   در این زمان او سی سال داشت.  شوهرش از رفتن با او خودداری کرد.  هریت و دو برادرش شب در حالیکه ستاره قطبی را تعقیب می کردند به سوی شمال به راه افتادند.   پس از اندکی راه برادران او به هراس افتیدند و از راه بازگشتند.   هریت به تنهایی به راه خویش ادامه داد.  هریت از پدر خویش آموخته بود که چگونه راه را با استفاده از نور ستارهگان بیابد، چگونه بدون سر و صدا میان جنگل راه برود و چگونه غذای خود را از میان نباتات پیدا کند.   هریت بالاخره به ایالت فلادلفیا رسید که در آنجا قانون برده گی وجود نداشت.  او منحیث مستخدم در خانه ای به کار پرداخت و دستمزد خود را ذخیره کرد تا بتواند روزی برگردد و دیگران را کمک نماید.   هریت به مدت ده سال و در طی نزده سفر توانست بیشتر از سیصد برده سیاه پوست را به صورت صحیح و سالم به خانه های امن و از طریق آنها به چهارده ایالت آزاد امریکا و سرزمین کانادا برساند.   از جمله او تمام اعضای خانواده اش را جمع والدین هفتاد ساله اش از رنج و ننگ بنده گی رهانید.  البته این کار جانبازی و فداکاری بسیار می خواست.  زیرا مجازات برده های فراری مرگ بود.  برای دستگیری برده های فراری جایزه گذاشته می شدو برای دستگیری هریت آنها حاضر بودند چهل هزار دلار بپردازند که در آن زمان مبلغ بسیار هنگفت بود.  زیرا او نه تنها قانون شکنی نموده و خود فرار نموده بود، بلکه به فرار دیگران نیز مساعدت می کرد.  ولی هریت هیچگاه دستگیر نشد و مردمی که به رهبری او به سوی آزادی به راه افتادند نیز همه به سلامت به سرمنزل مقصود رسیدند.  شیوه ای کار هریت طوری بود که به صورت مخفیانه به داخل ایالت مریلند که در آنجا برده گی به صورت رسمی جریان داشت، داخل می شد.  او برای آنکه شناخته نشود، لباس مردانه به تن می کرد.   هنگامی که به اقامتگاه برده گان نزدیک می گشت، با کشیدن صدای مخصوص شبیه به بوم از موجودیت خویش به آنها اطلاع می داد.  برده گان به جمع آوری اشیای مختصر خود می پرداختند و شب هنگام با وی به سوی آزادی به راه می افتادند.  هریت رهبری سختگیر بود.  اگر در هنگام سفر یکی از برده گان از عزم خویش ترسان و یا پشیمان می گشت، هریت ماشه تفنگ خویش را به سوی او می گرفت و می گفت:   ازاد شو و یا چون برده ای بمیر!   هریت از سوی مردم سیاه پوست لقب "موسی" را یافته بود، زیرا برده گان سیاه پوست که به دین عیسویت روی آورده بودند، مطابق کتاب مقدس باور داشتند همانگونه که موسی به رهنمایی قوم یهود پرداخت و آنها را از برده گی فرعون مصر نجات داد، ناجی آنها نیز از راه فرا خواهد رسید.   برده داران سفید پوست در صد سال اول برده گی در امریکا برده های خود را اجازه نمی دادند تا به دین عیسویت رو بیاورند. اما در اواسط سال ۱۷۰۰میلادی تعدادی زیادی از برده ها به کلیساهای پروتستانت رو آوردند.  بعد از مشاهده ایمان قوی برده ها، برده داران کوشیدند تا برده داری را از طریق دین تقویت کنند.   آنها کشیشی سفید پوست را برای سخنرانی برای برده های خویش می آوردند تا برای آنها موعظه نماید که تقدیر خویش را بپذیرند و بنده های خوب خدا و برده های خوب ارباب خویش باشند!   ولی برده ها دین عیسویت را به طریق خود می آموختند و باور به آمدن ناجی و شخصی چون موسی،آنها را کمک می کرد تا راه مشکل و مخفی را به سوی آزادی بپیمایند.   تا سال ۱۸۵۸مقر هریت در امتداد شبکه راه محرمانه زیرزمینی، شهر سنت کاترین در غرب کانادا بود.  پسازشعله ور شدن جنگ های داخلی بین ایالات شمالی و جنوبی امریکا در سال ۱۸۶۱او به ایالات متحده امریکا برگشت و منحیث آشپز، پرستار و جاسوس به خدمت نیروهای شمال درآمد.  شناخت دقیق او از راه ها  و تجارب او در جریان سفرهای مخفیانه باعث گشت او تنها زن ناجی باشد که در جریان جنگ به صورت موفقانه هفتصد و پنجاه تن را به سوی آزادی رهبری نماید.  همچنان آگاهی او از طبابت مردمی در جریان جنگ باعث نجات حیات سربازان گردید.   در آن زمان تعدادی زیادی از سربازان نسبت اسهال خونی در می گذشتند.   هریت با ساختن ترکیبی تلخ از جوشاندهء زنبق آبی و گل جریبن موفق به درمان تدریجی آنها شد. پس از جنگ هریت در اوبرون، نیویارک به زنده گی پرداخت و به تاریخ ۱۰مارچ سال ۱۹۱۳درگذشت.   خانه محل اقامت او اینک تبدیل به موزیم شده است و بالای سنگ قبر ساده او این جملات نوشته شده است:   آفرین بر تو ای خادم خدا!   The Underground Railroad,Harriet Tubman, Dorchester County, Maryland, Harriet, Benjamin Ross, Araminta Ross,John Tubman, Auburn, New York  

معرفی کتاب "از حیوانات بشنوید" و مقدمهء آن به قلم پروین پژواک

مشخصات کتاب   از حیوانات بشنوید   کتاب معلوماتی برای اطفال نویسنده:  پروین پژواک طراح پشتی:  هژبر شینواری چاپ اول:  ۱۳۹۰ هجری شمسی/۲۰۱۱ میلادی چاپ دوم:  ۱۳۹۲ هجری شمسی/۲۰۱۳ میلادی تیراژ:  ۴۰۰۰ جلد ناشر:  موسسهء نشراتی رحمتدر چوکات موسسهء آپ مرسی افغانستان محل چاپ:  مطبعهء کاروان/کابل/افغانستان   در این کتاب ۴۸ موجود زنده  به زبان ساده خود را به اطفال معرفی می کند.  هرمعرفی به شکل قصه گکی کوتاه بوده و توام با پیامی جهانی می باشد.  قصه ها توام با سرگرمی، شعر و رسم است.  این کتاب با استقبال اطفال مواجه شده و اینک برای بار دوم به چاپ رسیده است.   مقدمه کتاب   سلام، نام من پروین است. پروین اسم گروهی از ستاره ها است که در آسمان می درخشد. نام خانوادگی من پژواک است. پژواک انعکاس صدا معنی می دهد. من در کابل تولد شده ام.  خانهء ما حویلی کلان داشت.  پدرم در حویلی ما گلهای زیبا می کاشت.   ما کرت های سبزیجات و درختان میوه داشتیم.  مادرم به گلها آب می داد.  پرنده و حشره باغچهء خانهء ما را دوست داشت.  من و دو خواهر و دو برادرم همیشه پشک داشتیم.  خوبترین پشک من پشکی سیاه رنگ بود به اسم مینو. ما چندین پرنده داشتیم، از کبوتر خانگی گرفته تا کبک دشتی، طوطی و کنری.  جالبترین پرندهء ما مینا بود که خارج از قفس زندگی می کرد و در حویلی پشت پشت پدرم قدم می زد. یکبار ما تخم مرغ را زیر سینهء کفتر ماندیم و چوچهء مرغ به دنیا آمد.  ما او را "جان تنها" نامیدیم. بار دیگر تخم های بقه را میان مرتبان پر از آب به خانه آوردم.  از میان ده ها تخم یکی آن تبدیل به بقه شد.  او اولین بقهء خانگی من بود. خوردتر که بودم با یک مورچه دوست بودم.  من با او هر روز بازی می کردم و در ختم بازی او را رها می ساختم.  فردا همینکه به مورچه ها می دیدم، مورچه گکی را که دوستم بود، باز می شناختم! پیش از جنگ، در زمستان هنگامی که مکاتب رخصت می گشت، من با خانواده ام به دهکده ای در شرق افغانستان می رفتم و با مرغ ها، فیل مرغ ها، مرغابی ها، بره ها، بزغاله ها و گوساله ها همبازی می شدم. یادم می آید ما به آهو بره گکی که مادرش شکار شده بود، در چوشک شیر می دادیم، یا به عقابی که زخمی شده بود، توته های گوشت تازه می خوراندیم تا زخمش خوب شده و آمادهء پرواز گردد.  ما دو چوچه گرگ داشتیم به اسمای زرنگ و پلنگ. من با همه زنده جان ها مهربان نبودم.  وقتی خورد بودم و بیکار می ماندم با مگس کشی در حویلی می گشتم و مگس ها را می زدم. یکبار بقه گکی را در میان قوطی خوردترکی گذاشتم که در میان آن زیباترین اشیای خود را می ماندم.  بقه گک یادم رفت.  مجبور شدم قوطی را با تمام آنچه که در میان آن بود، دور بیندازم. عادت بد دیگرم شکار پروانه ها بود.  من از بال های رنگین آنها خوشم می آمد و آنها را میان کتابچه می گذاشتم، اما جرات نمی کردم تا کتابچه را دوباره باز کنم. وقتی خواستم تابلویی از پرنده بسازم، برادر خوردم گنجشکی را برایم شکار کرد تا از پرهایش کار بگیرم.  من آن تابلو را هیچ وقت نساختم. من خوش داشتم به دم بمبیرک ها تار بسته کنم و آنها را چون گدی پران پرواز بدهم. من خوش داشتم ماهی های میان حوض را در دستم بگیرم و آنها را مجبور کنم تا همدیگر را ببوسند! گاه که زمین را می کند، کرم های زمینی با تیغهء بیل دو نیم می شد.  اکنون خوشحالم که می دانم هر نیمهء کرم می تواند کرم کامل را بسازد. در دوران طفولیت توانسته ام بر پشت خر سوار شوم، چشمان شتر را از نزدیک ببینم، شیر گاو را بدوشم، تخم ماکیان ها را بپالم، برای پرنده ها دانه بپاشم، با سنگ پشت میان سبزه ها بنشینم، پوست مار را لمس کنم، به موش غذا بدهم، حلزون ها را از پیاده رو خانه بچینم، کرم های آبی را میان جوی ببینم و حتی بر خارهای خارپشتک دست بکشم! من نمی توانستم من باشم، اگر در خانه مورچه، فالبینک، کرم شب تاب، بقه، ماهی، پرنده، خرگوش، پشک و سگ نمی داشتم. شما نیز نمی توانید شما باشید، اگر با پرنده ها، خزنده ها و چرنده ها به تماس نباشید.  ما همه چون حلقه های زنجیر با همدیگر بسته هستیم. آیا می دانید هوایی را که نفس می کشید، قانغوزک ها، گنجشک ها، اسپ ها و برگها نیز نفس می کشد؟ آیا می دانید آبی را که می نوشید، کرم ها، ماهی ها، کورموش ها و خاک نیز می نوشد؟ آیا می دانید آفتابی که بر شما می تابد، بر خرچنگ ها، زاغ ها، گوسفندها و گلها نیز می تابد؟ آیا می دانید من و شما و تمام موجودات دنیا چه در هوا، چه در میان آب، چه بالای خاک یا زیر خاک، تنها و تنها یک خانه داریم و آن خانهء مشترک ما زمین است؟ ما می توانیم به همدیگر کمک کنیم تا یگانه خانهء خود کرهء زمین را پاک، سالم و زیبا نگهداریم. با دوستی و سلام،   پروین پژواک   ۲۳/۴/۱۳۹۰ 

پیش گفتار رزاق مامون برای رمان "ماجراهای آرش"

آویزه   شاید سال ۱۳۶۹خورشیدی بود که من دست نویس جلد اول رمان "ماجرا های آرش" را خواندم. پیش از آن نیزبه اثر لطف دوست گرامی ام (پروین پژواک ) فرصتی دست داده بود تا دست نویس های پیشاز چاپ داستان های کوتاه، شفاف و شیرین وی را بخوانم.   نیمه دوم سالهای شصت خورشیدی با دگرگونی های دراماتیک، عمیق و گشایش پنجره های امید به سوی یک دوره آزادیهای رسانه یی و آفرینش های ادبی همراه بود. شکست دگماتیزم حزبی و روش های توتالیتری،بخشی از رهبری حزب حاکم دموکراتیک خلق را به سوی فضای جدیدی کشانید که مشخصهء عمده آن عقب نشینی از مواضع گذشته و گذشت های سیاسی دلهره آور بود. اما به نظر می رسد که تب رمان نگاری – نزدیک به شیوه های امروزینه- دربطن سالهای جنگ وهیاهو، حتی ازاوایل سال های تجاوز شوروی به افغانستان به جان حلقه کوچکی از داستان پردازان کشورپیچیده بود که نخستین نمونه های نوع تحزبی این نمونه ها رمان های "تلاش" از حسین فخری و "فرار از تاریکی" نوشته اسدالله حبیب بود. پیش از آن، رمان گونه های "نقش ها وپندارها" نوشتهء رهنورد زریاب و "درکشوری دیگر" نوشته سپوژمی زریاب، قلمرو بالنسبه فراختری را درزمینهء داستان نگاری به وجود آورده بودند . درین سال ها کار آفرینش رمان بلند "کوچه ما" به قلم دکتر اکرم عثمان آغاز شده و بحث رمان درمجامع روشنفکری و حلقهء کوچک داستان نویسان تازه کار و سابقه کارآرام آرام گرم شده میرفت. اما این حرکت درمسیر طبیعی ادامه نیافت. تکانهء ناگهانی سیاسی که به واژگونی حاکمیت دکتر نجیب الله ( سال ۱۳۷۱خورشیدی) انجامید، سرنوشت جدید سیاسی واجتماعی را رقم زد. درپی این دگرگونی ها ، بیجا شدن های بزرگ، همزمان با شکست ایدهآل های روشنفکرانه، روند جنینی دریافت های نو را که درشکل گیری برداشت ها و امیدهای جدید درسالهای نیمه دوم ده شصت موثر افتاده بود، متوقف کرد و هنر وفرهنگ به طور کل،رخت مهاجرت بربست و فشرکوچکی از نویسنده گان و داستان نویسان به اقصا نقاط دنیا پراکنده شدند. بدین ترتیب سرنوشت داستان نویسی هم درگرو حوادث سیاسی و فروپاشی نظم اجتماعی باقی ماند هرچند هنر روایتی، به همت چند چهره انگشت شمار، به شکل جزیره های جدا از هم به حیات خود ادامه یافت اما هرگز منظومه فرهنگیی که این ژانر ادبی رادرخود پناه میداد، به وجود نیامد. داستان نویسی درادبیات افغانستان همچنان مستأصل،کم توان و با غنای اندک؛ و ناتوان از به کار گیری خمیره های تجربی انسانی عمیق، پس از فروپاشی طالبان درموج گیچ کنندهء بازار آزاد و دموکراسی و تلاش های دروغین فرو رفت . اما رمان "ماجرا های آرش" محصول دید عاطفی و انسانی دکتر پروین پژواک، با فضای پر امید و تلاش های سازنده سال های دوره حاکمیت دکتر نجیب الله باقت خورده است. سال هایی که اوج حوادث سیاسی و آزادی مطبوعات، پس از یک دورهء دکتاتوری و چهارچوب اندیشی سخت بود. به نظرمن این رمان نخستین رمانی است که از حیث ترکیب،زمان،قواعد امروزی و بافتاری خوش روایتی وارد ادبیات افغانستان شد. دید انسانی نهفته درین رمان به مراتب، ظریف تر وشفاف تراز عواطف و احساسات جاری در رمان "توم سایر" نوشته مارک تواین است. آموزه های تجربی نویسنده در شناخت روح کودکان و مایه های اکتسابی وی دردانشکده طب کابل درخصوص شخصیت کودکان، سبب شده است تا روح ملایم ، موزون و سنجیده شده یی درکالبد ساختاری رمان به حرکت درآید. نظام درونی شخصیت و گره گاه های ذاتی درمسیر روایت حوادث رمان، نوع ویژهیی از تاثیر درازمدت را به روح خواننده هدیه میکند. مطالعهء این رمان قبل از آن که برای کودکان، جاذبهء جادویی بیافریند، جوانان وبزرگسالان را افسون میکند.  درین رمان، زبان روایتی به طور عجیبی از سوی نویسنده، رام و ملایم گشته و به یک پدیده دست آموز و سربراه مبدل شده است. این رمان امتیاز ویژهء دیگری را نیز از آن خودکرده است. درزمینه ادبیات کودکان و نوشتن برای کودکان درکشور، تلاش های درحد طرح واندرز آن هم از سوی بزرگسالان انجام گرفته است.اما ماجرا های آرش نخستین آفریده داستانی درقالب رمان است که خواننده گمان می برد که کودکی عجیب وهوشمند آن راروایت کرده و چه شیرین روایت کرده است!   موارد مشخص و رنگین از جنس نکته های سحار ادبی و ترکیب های توصیفی وده ها حادثه یی از نوع سخن درین رمان هست که برشمردن آن را در حریم این آویزه واجب نمی دانم و شما را به خوان اصلی موهبت های عاطفی وانسانی ماجرا های آرش دعوت می کنم.   رزاق مأمون – کابل میزان ۱۳۸۵خورشی 

Four Coffins Red and White